Sevilen birinin ölümü tüm bireyler için acı bir deneyimdir. Yas sürecinde her birey değişik, farklı evrelerden geçmektedir. Yas sürecinin başlangıcında şok, inanmama, inkar gibi davranışlar görülür bunları somatik, emosyonel rahatsızlıklar, sosyal olarak geri çekilmeler takip eder ve daha sonrasında yeniden toparlanma iyileşme gözlemlenir. Bu evrelerin sırası, niteliği, yoğunluğu kişiden kişiye, yetişkin ve çocuğa göre değişebilmektedir. Patolojik ya sürecinde kaybın ardından en az altı ay geçmesine rağmen bireyde sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğin giderek bozulması görülür. Bu bozulmalar, bireyin normal yas evrelerinin birinde takılıp kalması, yas sürecini tamamlayamaması ile gelişen patolojik tepkilerdir (Bildik, 2013). Çocuklarda ise yas süreçleri daha farklı gözlemlenmektedir. Çocuklar yaşları ilerledikçe, olayların neden ve sonuçları arasındaki ilişkiyi daha fazla anlamaya başlar. İki yaşına kadar olan bebekler ölümle ilgili kavramı anlayamazlar. İki-iki buçuk yaş arası çocuklar için ölümle ilgili düşünceleri belirsizdir. Çok küçük çocuklar için ölüm gündelik hayatta var olan birinin artık orada olmaması kadar basit bir anlama gelmektedir. Beş yaşından küçük çocuklar ölümün bir son olduğunu anlamazlar. 5- 10 yaş arası çocuklar ise ölümün geri dönülmez oluşunu ve ölen kişinin tüm yaşam işlevlerinin durduğunu anlamaya başlarlar. On yaşından sonra çocuklar ölüm kavramı giderek anlamaya başlarlar, bir kayıp olgusunun uzun vadedeki sonuçlarını daha iyi görebilirler. Bu yaşta çocuklar haklılık ve haksızlık, kader ve mistik olaylar üzerine daha çok eğilirler. Bu yaşlarda çocuklarda biyolojik, psikolojik ve sosyal değişmelerin yanı sıra ölümlerde şiddetli tepkileri de ortaya çıkabilir (Dülgerler, Engin ve Olcay, 2005).
Yetişkin Yas Sürecinde Ortaya Çıkan Duygular ve Davranışlar;
- Şok, üzüntü, öfke,
- Güvensiz hissetme
- Yaşama karşı istek kaybı, geleceğe dair umutsuzluk, yorgunluk,
- Suçluluk, kaygı, korku, isteksizlik, yalnızlık, kendini çaresiz hissetme
- Uyku, yeme sorunları
- Düşüncede karışıklıklar, dikkat dağınıklıkları, unutkanlıklar, kabuslar
- Hatalı düşünceler
- Alkol, sigara, madde kullanımı
- Ölümü reddetme
- Kişiyi hatırlatan uyaranlardan kaçınma
- Hayal kırıklığı
- Midede boşluk hissi ,Boğulacakmış gibi olma
- Ölen kişinin yaşadığı duygusu
- Seslere aşırı duyarlılık
- Ölen kişiyi görme ya/ya da sesini duyma
- Çabuk yorulma
- İşitsel halüsinasyonlar ,görsel halüsinasyonlar
Çocuk Yas Sürecinde Ortaya Çıkan Duygular ve Davranışlar;
- Şok, inanmama, itiraz etme
- Ağlama
- Korku, yüksek endişe
- Şiddetli öfke, yıkıcı davranışlarda artma
- Duygusal içe çekilme
- Karmaşa
- Yalnız kalma isteği
- Hayal kırıklığı
- Uyku ve yeme sorunları
- Özlem
- Tedirginlik
- Suçluluk
- Okul sorunları
- Baş ve karın ağrısı
- Zaman zaman hayata her zamanki gibi devam etme, olmamış gibi davranma
KAYNAKÇA;
Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
DÜLGERLER, Ş., ENGİN, E., & Olcay, Ç. A. M. (2005). Çocuklarda ölüm kavramı ve yas sürecinde psikiyatri hemşiresinin rolü. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 21(1), 197-209.
